2020 Yılında Toplu İş Sözleşmesi Süresi Doluyor! Taşeronlar İçin Neler Değişecek?

2020 yılına kadar geçerli olan taşeronların toplu iş sözleşmesinin süresi dolmak üzere. Peki taşeron işçiler için neler değişecek? Toplu iş sözleşmesinin süresinin sona ermesiyle taşeron işçilerin durumlarında ne gibi değişiklikler olacak?

Merkezi idarelerde kadroya, yerel yönetimlerde şirketlere geçirilen taşeron işçilere 2020 yılına kadar uygulanacak toplu iş sözleşmesi hükümleri belirlenmişti. Kamuya geçirilen taşeron işçiler ile mevcut kadrolu işçiler arasında bir hak ve ücret eşitliğine gidilmediği gibi işçilerin kadrolu işçilerin toplu iş sözleşmesinden yararlanması da engellendi. Yıllık yüzde 4+4 ücret artışı ile işçilerin çoğunluğu enflasyonun altında ücret artışlarına mahkum edildi. İşçilere uygulanacak sosyal ve mali haklar ise, taşeron döneminde imzalanan toplu iş sözleşmelerle aynı düzeyde olacak. Hatta işçilerin taşeron döneminde aldıkları bazı haklarda kayıplar bile görülebilecek. Yani kamuya geçirilen işçiler için 2020 yılına kadar taşeron düzeni devam edecek diye karar alınmıştı.

KHK İLE DÜZENLEME YAPILMIŞTI
Taşeron işçilerin kamuya geçişini düzenleyen 696 sayılı KHK ile işçilerin ücretlerine, mali ve sosyal haklarına sınırlama getirildi. KHK’nin 127. maddesine göre Yüksek Hakem Kurulu tarafından kamudaki taşeron şirketler için karar altına alınan ve süresi en son sona erecek toplu iş sözleşmesi hükümleri uygulanacak. Merkezi idarelerde kadroya geçirilen işçiler için ayrı, yerel idarelerde şirketlere geçirilen işçiler için ise ayrı bir toplu iş sözleşmesinin hükümleri esas alınacak.

Bu iki toplu iş sözleşmesi de taşeron işçileri kapsayan sözleşmeler. Yani eğer taşeron işçiler, taşeronda çalışmaya devam etselerdi ve çalıştıkları taşeron şirkette toplu iş sözleşmesi yapılsaydı aşağı yukarı bu toplu iş sözleşmelerindeki hak ve ücretleri alacaktı.

İKİ SÖZLEŞME ARASINDAKİ TEK FARK TARİH
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, internet sitesinden kamuya geçirilen işçilere uygulanacak toplu iş sözleşmesi hükümlerini yayınladı. Merkezi idarelerde kamuya geçirilen işçilere uygulanacak toplu iş sözleşmesi hükümleri, 31 Ekim 2020 tarihine kadar yürürlükte olacak diye karar alınmıştı. Yerel idarelerde şirketlere geçirilen işçilere uygulanacak toplu iş sözleşmesi hükümleri ise 30 Haziran 2020 tarihine kadar yürürlükte kalacak. İki işçi grubu da yılda 2 defa 5 günlük ücret tutarında ikramiye alacak. Merkezi idarelerdeki işçilerin ikramiyeleri Ocak ve Temmuz aylarında, yerel idarelerdeki işçilerin ikramiyeleri ise Nisan ve Ekim aylarında ödenecek. Bunlar dışında bu iki toplu iş sözleşmesi hükümlerinde herhangi başka bir fark bulunmuyor. Yani merkezi idarelerde kadroya, yerel idarelerde şirketlere geçirilen işçilere aynı ücret artışları, mali ve sosyal haklar uygulanacak.

ENFLASYONUN ALTINDA ÜCRET ARTIŞI
Kamuya geçirilen işçilere 2018, 2019 ve 2020 yıllarında her 6 ayda bir yüzde 4 ücret artışı yapılacak. Yani yıllık toplam ücret artış oranı yüzde 8,16 olacak. Oysa Türkiye’de 2014, 2015 ve 2016 yıllarında enflasyon oranı yüzde 8’in üzerinde çıkmış; 2017 yılı enflasyon oranı ise yüzde 11,92 olmuştu. Döviz kurunun ve enflasyon kontrol edilemediği koşullarda, siyasi ve ekonomik göstergeler ilerleyen yıllar da enflasyon oranının yüzde 10’un üzerinde olabileceğine işaret ediyor. Enflasyon oranının yüzde 8’in altına düşmesi ise pek olanaklı gözükmüyor. Dolayısıyla kamuya geçirilen işçilerin önümüzdeki dönemde enflasyonun altında ücret artışları alması kuvvetle muhtemel. Bu durumda taşeron işçilerin ücretleri enflasyon karşısında değer kaybedecek.

YÜZDE 4 DEVAM EDECEK
Öte yandan 2018 yılı Temmuz ayı başında tüm işçilere yüzde 4 ücret artışı yapıldı. Yüzde 4’lük ücret artışları, 2019 yılı Ocağında, 2019 yılı Temmuzunda ve 2020 yılı Ocağında da devam edecek. Yerel idarelerde şirketlere geçirilen işçilere Yüksek Hakem sözleşmesinden kaynaklanan son ücret artışı 2020 yılı Ocak ayında yapılacak. Merkezi idarelerde kadroya geçirilen işçiler ise 2020 yılı Temmuz ayında son kez yüzde 4 artış daha alacak. Bu durumun nedeni ise yerel idarelerdeki işçilere uygulanacak toplu iş sözleşmesinin 30 Haziran 2020’de, merkezi idarelerdeki işçilere uygulanacak toplu iş sözleşmesinin ise 31 Ekim 2020 tarihinde sona erecek olması.

ASGARİ ÜCRETLİLERİN DURUMU
İşçi asgari ücrete yapılan yüzde 10’luk artışın sadece çok küçük bir kısmından yararlanabilecek. Yüzde 10’un üzerine yüzde 4 alamayacak. Yüzde 1.7’nin üzerine yüzde 4 alacak. Öte yandan ihale sözleşmesi gereği asgari ücretin belli bir oranda fazlasını (örneğin asgari ücretin yüzde 30 fazlası, iki asgari ücret vb.) alan işçiler artık asgari ücrete yapılan artışlardan yararlanamayacak. Bu işçilere sadece yıllık yüzde 4+4 ücret artışı yapılacak.

SOSYAL HAKLAR DEVEDE KULAK!
Taşeron işçilere ödenecek diğer mali ve sosyal hakları tabloda görmek mümkün. Tabloda yer alan tüm tutarlar brüt. Öte yandan bu tutarlara 2020’ye kadar zam yapılmayacak. Tüm işçiler yılda toplam 10 günlük ücretleri tutarında ikramiye alacak. Oysa örneğin mevcut kadrolu işçilerin çoğu kendi toplu iş sözleşmelerinden kaynaklı olarak (ilave tediye dışında) yılda 60 günlük ücret tutarında ikramiye alıyor. İşçilere uygulanacak diğer sosyal hakların tutarı, taşeronda çalışıp toplu iş sözleşmesi olan işçilerle hemen hemen aynı.

Örneğin ilköğretime giden 2 çocuğu için hem çocuk hem öğrenim yardımı alacak hem de vazifesini ateşli silah kullanarak yerine getirdiği için silah tazminatı da ödenecek bir güvenlik görevlisini ele alalım. Bu işçiye yıl boyunca ödenecek tüm hakları topladığımızda ve bu rakamı 12’ye böldüğümüzde elde ettiğimiz rakam brüt 222.TL. Bu işçi için ikramiye dâhil tüm sosyal hakların ortalaması aylık brüt 222,1 TL, net 158,8 TL olacak. Bu rakam işçi ikinci vergi dilimine girince daha da düşecek. Çocuğu olmayan, silah, direksiyon ya da bulaşıcı hastalık primi de almayan bir işçinin aylık cebine girecek olan net tutar ise 74 TL’ye kadar düşüyor.

Öte yandan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2 Nisan 2018’den öncesine ilişkin geçmişe dönük sosyal ve mali hakların ödenmesine sıcak bakmıyor.

UYGULANACAK DİĞER HAKLAR
Taşeron işçilere uygulanacak toplu iş sözleşmesi hükümleri gereği işçilerin fazla mesai, tatil günlerinde çalışma, kıdem tazminatı gibi bazı haklarında da İş Yasası hükümlerine göre iyileştirmeler olacak. İşçilere uygulanacak haklar ile İş Yasası hükümlerini karşılaştırmalı olarak tabloda görmek mümkün. Ancak bu hakların, mevcut kadrolu işçilerin haklarının çok daha altında olduğunu da belirtmek gerekiyor.

SINIRLAMA GETİRİLMESEYDİ…
Taşeronda çalıştığı dönemde toplu iş sözleşmesi olan işçilerin sözleşmelerinin hemen hemen hepsi Yüksek Hakem Kurulu tarafından karara bağlanmıştı. Dolayısıyla bu işçilerin mevcut hakları ile herkese uygulanacak yeni haklar bakımından esaslı bir fark olmayacak. Dolayısıyla bu işçiler neredeyse hiçbir yeni hak alamayacak. Taşeronda çalıştığı dönemde toplu iş sözleşmesi olmayan işçilerin ise hak ve ücretlerinde eskiye göre kısmi bir iyileşme olacak. Ancak eğer KHK ile işçilerin hakları Yüksek Hakem Kurulu standartlarına bağlanmasaydı ve işçiler geçirildikleri kurumdaki işçilerin toplu iş sözleşmelerinden yararlanabilseydi çok daha yüksek hak ve ücretler alabilecekti. Kamuya geçirilen işçiler ancak 2020 yılının Temmuz ya da Kasım ayından itibaren geçirildikleri kurum ya da şirketin toplu iş sözleşmesinden tam olarak yararlanabilecek.

HAK KAZANMAK BİR YANA KAYIP RİSKİ BİLE VAR
Son olarak şunu da belirtelim. Taşeronda çalıştığı dönemdeki işkolu ile geçirildiği kurum ya da şirketin işkolu aynı olan işçiler, geçirildikleri kurum ya da şirkette toplu iş sözleşmesi varsa bu toplu iş sözleşmesinden yararlanabilecek. Ancak işçilerin ücret, mali ve sosyal hakları; Yüksek Hakem Kurulu’nun toplu iş sözleşmesindeki tutarları geçemeyecek. Yani bu işçiler de diğer işçiler gibi aynı ücret artışı, mali ve sosyal hakları alabilecek. Benzer biçimde KHK’nın 127. maddesi gereği taşeron döneminde imzalanmış ve 2 Nisan’dan sonra da devam eden toplu iş sözleşmesi olan işçilerin ücret artışları ile mali ve sosyal hakları da açıklanan toplu iş sözleşmesi hükümlerine göre belirlenecek. Ancak bu konuda da belirsizlikler var ve uygulamada sorunlar yaşanması kuvvetle muhtemel.

KAYIP RİSKİ VAR
Ancak burada bir kayıp riski dahi var. İşçilerin taşerondaki ihale sözleşmelerinden kaynaklanan bazı sosyal ve mali hakları, Yüksek Hakem Kurulu tarafından belirlenenlerden daha yüksek. Yüksek Hakem Kurulu bu durumlarda işçilerin kendi ihale sözleşmelerinden kaynaklanan haklarını koruyordu. Ancak Bakanlık tarafından yapılan duyuruda bu yönde bir düzenleme yok. Eğer bu çerçevede bir düzeltmeye gidilmezse kayıp oluşabilecek. Örneğin işçinin ihale sözleşmesinde günlük yemek ücreti brüt 7 TL olarak belirlenmiş olsa bile, Yüksek Hakem sözleşmesinin uygulanması ile birlikte günlük yemek ücreti brüt 5 TL’ye düşebilecek.

SENDİKAL BELİRSİZLİK
696 sayılı KHK ile özel bir koşul getirilmediğinden dolayı açıklanan haklardan yararlanabilmek için bir sendika üyeliği ya da aidatı koşulu bulunmuyor. Ancak geçirildikleri kurumdaki toplu iş sözleşmesinin kapsamına giren işçiler ile geçişten sonra da devam edecek taşeron döneminde imzalanmış toplu iş sözleşmesi bulunan işçilerin; bu toplu iş sözleşmelerindeki diğer haklardan (ör. iş güvencesi, işçi sağlığı, sendikal haklar vb.) yararlanabilmesi için yetkili sendikanın üyesi olması ya da dayanışma aidatı ödemesi gerekecek gibi duruyor. Ancak bu konuda bir netlik söz konusu değil.

2020 Yılında Toplu İş Sözleşmesi Süresi Doluyor! Taşeronlar İçin Neler Değişecek?